Aile Planlaması (Doğum Kontrol Yöntemleri)

Rahim ile yumurtalıklar arasında kalan tüplerin cerrahi olarak bağlandığı kesinlikle çocuk istemeyen kadınların tercih ettikleri bir yöntemdir. Bağlandıktan sonra geri açılması için yapılan operasyonlarda başarı oranı düşüktür. Koruyuculuğu hemen başlar.

Vazektomi (Erkek ):

Üroloji uzmanı tarafından lokal anestezi ile yapılan 15-20 dk.lık bir işlemdir. Cinsel fonksiyonları etkilemez. Sperm kanalları bağlanır. Koruyuculuğu hemen başlamadığından ilk zamanlarda kondomla korunmak gerekir.

KALICI OLMAYAN YÖNTEMLER

Doğum kontrol hapları:

Kombine oral kontraseptifler estrojen ve progestin içeren doğum kontrol aile planlaması yöntemidir. İçerdiği estrojen hormonu sayesinde yumurtlamayı baskılarken progesteron ile spermin rahim ağzından geçişine engel olur. Bir kutuda 21 hap vardır. Siklusun 1–21.günleri arası kullanılıp 7 gün ara verilir. Bu sürede 3–4 gün adet görülür. İki kutu arasında mutlaka adet görülmelidir. Adet görülmezse yeni kutuya başlanmamalı ve öncelikle bir gebelik testi yapılmalıdır Düzenli kullanıldığında koruyuculuğu %99’dur. İlk kez başlayacak olanların ilk hapı adet başlangıcının tercihen birinci veya ikinci günü almaları gerekir. 5. günden sonra alınmaları sonucunda gebelik oluşabilir. Bir tane hap alınmayıp unutulursa ve bir gün sonra hatırlanırsa hemen unutulan hap alınır. O gün içinde normal vakitte sıradaki hap da alınarak kutuya devam edilir. İlaç üç günden daha fazla unutulursa kalan tabletler yine düzenli olarak alınmaya devam edilir, ancak o ay prezervatif gibi ek bir korunma yöntemi uygulanmalıdır.

Doğum kontrol hapları; yeni evli olup hemen çocuk istemeyen çiftler için en uygun seçenektir. Yeni evlenecek çiftler kullanmaya evlenmeden 1 ay evvel başlamalıdırlar.

Bilinenin aksine bir süre kullanılıp bırakıldıktan sonra asla kısırlık yapmazlar. Aksine Kısırlık tedavisinden önce yumurtalıkları kısırlık tedavisine hazırlamak için kullanılır.

Doğum kontrol hapları sanılanın aksine hormon düzensizliği yapmaz, hatta olan hormonal düzensizlikleri azaltır.

Emzirme döneminde doğum kontrol hapı olarak “sadece progesteron içeren doğum kontrol hapları (minipill’ler)” tercih edilebilir. Minipill’ler kullanılacaksa hep aynı saatte almaya dikkat edilmeli, 3 saatten fazla olan gecikme durumlarında korunma için 48 saat boyunca ilave bir yöntemle korunma sağlanmalıdır. Emzirmeyi düşünmeyenlerde ise doğumdan 6 hafta sonra kombine haplara başlanabilir.

Kimler kullanamaz:

* 35 yaş üzeri Sigara içenler
* Kalp, damar ve karaciğer hastaları
* Migreni olanlar
* Memede şüpheli kitlesi olanlar
* Diabetes mellitusu hastalar

Nedeni belirsiz adet kanaması düzensizliklerinde doğum kontrol hapları kesin olarak kullanılmaz.

Yararları:

* Rahim ve yumurtalık kanserini önler
* Dış gebeliğin önlenmesi
* Endometriosis oluşumunda azalma
* PID riskinde azalma
* Kemik yoğunluğu artar
* Demir eksikliği anemisi düzelir
* Dismenoreyi azaltır.
* Adet siklusu düzene girer.
* Akne ve kıllanma PCO tedavisinde kullanılır.
* Doğum kontrol ilaçları premenstrüel sendrom(PMS) tedavisinde de kullanılır.

Doğum kontrol hapları rahim ağzı(cerviks) kanserlerini artırabilir. O yüzden yılda bir kez smear (rahim ağzı kanser tarama) testi yaptırılmalıdır.

En sık görülen yan etkisi hafif bulantıdır. İlk günlerde olan ve genelde geçici olan bu durumda bulantı giderici ilaç kullanılabilir. Bununla beraber ilk üç ayda hafif ara kanamaları yapabilir. Bu da geçici bir durumdur. Bu kanama üç aydan uzun sürerse ilacı değiştirmek gerekebilir. Doğum kontrol hapı içerisindeki estrogenler vücutta su tutucu, progesteron ise iştah açıcı etkiye sahiptir. Bu etkiler kişiden kişiye değişiklik gösterir.

Piyasada değişik isimde ve içerikte birçok doğum kontrol hapı olduğundan dolayı kullanmadan evvel mutlaka doktorunuza danışın.

Aylık koruyucu iğneler:

Her 3 ayda bir uygulanan 150 mg medroksiprogesteron asetat içeren Depo provera ve aylık uygulanan 25 mg MPA ve 5mg estradiol sipionat içeren Mesigyna’dır. Koruyuculuğu %99’dur. Kas içine enjekte edilir. En sık yan etki adet düzensizliği yapmasıdır. Enjeksiyonlar yumurtlamayı baskılayarak iş görür. Eğer anne emziriyorsa 6. haftada emzirmiyorsa 3–4. haftalarda ilk akıtma yapılır. Kullanılması sakıncalı durumlar doğum kontrol hapları ile aynıdır.

Ertesi gün hapları:

Kondom yırtılması gibi acil durumlarda ilk 72 saat içinde alınan ve döllenmiş yumurtanın rahim iç zarına tutunmasını önleyen yüksek östrojen ve progesteron içeren haplardır. Sürekli kullanımı sakıncalıdır. Oluşmuş gebeliğe etkisi yoktur. Yan etki olarak aşırı bulantı ve baş ağrısı yapabilir. İlk dozdan 12 saat sonra doz tekrarlanmalıdır. Bu yöntem ile gebelik oranı %1,1’dir.

Deri altı implantları:

Kolun iç kısmına uygulanan 4 cm uzunluğu 2 mm genişliğinde kibrit çöpü büyüklüğünde plastik bir çubuktur. Ülkemizde şuan 216mg levonorgestrol içeren Norplant ve 68mg etonorgestral içen İmplanon bulunmaktadır. Servikal mukusun koyulaşıp sperm geçişini önler, endometrial dokuyu bozarak döllenmiş yumurtanın rahme tutunmasını önler. Uygulama eğitimini almış bir uzman tarafından siklusun ilk 5–7.günlerinde olup daha ilk siklusta yumurtlamayı engelleyebilir. uygulama 1-2 dk.lık bir işlem olup etkinlik 8.saatte başlar 3- 5 sene sürer.İstenildiğinde cerhi bir işlem ile çıkarılabilir. Emzirenlerde 3–4. haftalarda emzirmeyenlerde 6.haftada takılabilir. Sadece progestajen içerdiğinden süte zararlı bir etkisi yoktur. En sık görülen yan etki düzensiz kanamalar ve aşırı baş ağrısıdır. Etkinliği %99’dur. Kullanılması sakıncalı durumlar OKSA ile aynıdır.

Rahim içi araç (Spiral):

Rahim içine takıldığı andan itibaren yabancı cisim reaksiyonu yaratarak döllenmiş yumurtanın rahme tutunmasını önler. RİA’ lar takılır takılmaz korumaya başlar ve çıkarıldıkları andan itibaren koruyuculukları biter. Koruyuculuk süresi değişkendir. Bu süre genellikle 5–10 yıl arasında olmakla birlikte, etkinliği arttırmak için ve koruyuculuğu garanti altına almak için spirallerin 5 yılda bir değiştirilmesi uygundur. Spiralin genellikle adet döneminde takılması tercih edilir. Bu; âdetin başı, ortası, sonu ve hatta adetten sonraki 1–2 gün içinde olabilir. Ayrıca bu şekilde her hangi bir gebeliğin olmadığından da emin olunmuş olur.

Takılmasının daha kolay olması nedeniyle adet kanamasının son günleri genel olarak tercih edilir. Çıkardıktan sonra hemen gebe kalınabilir. Sebebi bilinmeyen vajinal kanamalar, Pelvik inflamatura hastalık, rahim ağzı yaraları ve rahim ağzı kanserinde vajinal akıntılı enfeksiyonlarda, bakır alerjisi olanlarda dış gebelik hikâyesi olanlarda uygulanması sakıncalıdır.

Takıldıktan sora bel ağrısı adet düzensizliği yapabilir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu değildir. Uygulamadan sonra ağır kaldırılmamalıdır. Yerinden kayma durumunda rahim içi ya da dışı gebeliğe neden olabilir. RİA takılmasını takiben ilk adet kanamanızdan sonra mutlaka ilk kontrolünüze gitmelisiniz. Bu kontrolde spiralinizin yerinde olup olmadığına ve herhangi bir enfeksiyon bulunup bulunmadığına bakılacaktır. Her şey yolundaysa yılda bir kez kontrole gitmeniz önerilir. Beş yılsonunda spiral aynı kontrol seansında çıkarılıp bir yenisiyle değiştirilebilir.

Sürekli lekelenme, aşırı adet kanaması ve aşırı kramp tarzında ağrılarda ise doktora en kısa sürede başvurmak gerekir.

RİA kullanırken aşağıdaki durumlar ortaya çıkarsa zaman kaybetmeden doktorunuzu aramalısınız:

* Adet gecikmesi olması
* Şiddetli kasık ağrısı veya kramplar
* Baygınlık hissi
* Açıklanamayan ateş ve titreme
* Kötü kokulu akıntı, adetlerde veya ilişki sonrası koku hissetme
* Anormal vajinal kanamalar, şiddetli sancılı adet veya ara kanamaları

Normalde RİA ilişki sırasında hissedilemez. Eğer eşiniz hissettiğini söylüyorsa RİA yerinden kaymış olabilir.

Bu kontrollerde, yine yılda bir kez çok önemli bir test olan PAP smear testini de yaptırabilirsiniz.

Progestronlu RIA
Çubuğunda hormon içeren spiraller, normal spirallerin “Rahim İçi Alet (RİA)” adından çok, içerdiği hormon sayesinde “Rahim İçi Sistem (RİS)” olarak adlandırılmaktadırlar. Türkiye’de bulunan ve yaygın kullanılan tek hormon içeren spirali “Mirena” dır.

Etki mekanizması spiral ile aynıdır. Ek olarak, üzerinde taşıdığı progesteron hormonu rahim iç dokusunu incelterek gebeliği önlemedeki başarıyı arttırmaktadır.

Doğum kontrol yöntemi olarak kullanımının yanı sıra, adet kanamalarının aşırı olduğu durumlarda tedavi amacıyla da kullanılmaktadır. Adet kanamasının miktarını genel olarak azaltır. Bu nedenle özellikle adet kanamasından şikâyet eden hanımlarda tercih edilebilir.

Özellikle menopoz öncesi dönemde sık adet kanamaları ve bu adet kanamalarının kanser öncüsü bir lezyona bağlanmayan hastalarda tedavi amaçlı mirena uygulaması yapılabilir.

Yine, küçük miyomlardan ötürü adet düzensizlikleri ve aşırı kanaması olan ve ameliyat yapılması düşünülmeyen kişilerde mirena uygun bir tercihtir.

Bunun yansıra diğer spirallere göre daha sıklıkla dış gebelik riski taşır. Maliyetinin diğer spirallere göre daha fazla olması Mirena ile ilgili bir dezavantaj olup. Etkinliğinin yüksek olması nedeniyle bu dezavantaj göz ardı edilebilir.

Takvim yöntemi:

En kısa siklustan 18 en uzun siklustan 11 çıkarılarak fertil günler belirlenir.28günde bir adet gören bir kadında normalde âdetin 14–16.günlerinde yumurtlama olur. Spermin yaşam süresi 72 saat olduğuna göre yumurtlamadan 3 gün önce ve sonrası riskli günlerdir. Yine de güvenli bir metod olmadığından önerilmez.

Spermisit:

İlişkiden 15 dk evvel vajene uygulanır. İlişkiden sonra vajen yıkanmaz 6-8 saat kalmalıdır, Spermi deterjan etkisi ile hareketsizleştirir. Vajenden emilmez oluşan gebeliğe zararı olmaz. Güvenirliliği düşüktür.

Prezervatif

Klasik doğum kontrol yöntemleri arasında prezervatif doğum kontrolü yanı sıra cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı da koruyucu olması avantajından dolayı özellikle çok partnerli kişilerce tercih edilmeli.

Diyafram

Doğum kontrol yöntemleri arasında kadın prezervatifleri (femidom), özellikle cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunma görevini kendi üzerine almak isteyen bayanların tercihi. Kadın doğum uzmanınızın vereceği kısa bir eğitim ile kolaylıkla uygulayabileceğiniz bu yöntem ilişkiden saatler önce uygulanarak ilişki sırasında yaşanacak stresleri ortadan kaldırıyor.