Kadınlarda Döl Yatağı

Dölyatağı (uterus), aşılanmış yumurtacığın içinde büyüdüğü ve büyüme tamamlandığında dışarı atıldığı organdır.

Yeri

Dölyatağı, leğen içinde ve beden orta çizgisi üstünde, sidik torbasının arkasında, göden barsağının önünde, dölyolunun üstünde, ince barsaklarla sigmamsı kalın barsağm altında yeralır.

Biçimi ve Dış Görünüşü

Önden arkaya basık bir koni biçimindedir; koninin tabanı yukarda, kesik tepesi aşağıdadır.

Ortasının biraz altında, «isthmus» adı verilen bir darlık bulunur. İsthmus, dölyatağını iki bölüme ayırır:

— yukarda kalan dölyatağı gövdesi (corpus uteri);

— aşağıda kalan dölyatağı boynu (cervix uteri). Dölyatağı gövdesi, önden arkaya fazlaca basıktır; iki yüzü (ön ve arka), üç kenarı (iki yan, bir üst) ve iki yan köşesi vardır (dip ile yan kenarları birbirine bağlarlar). Yan köşelerin tepesinden döl yatağı boruları, önlerinden yuvarlak bağlar, arkalarından yumurtalık özel bağları doğar.

Dölyatağı gövdesinden daha dar olan dölyatağı boynu, orta bölümü genişçe bir silindir biçimindedir. Leğen boşluğunun iç bölümünde, dölyatağı gövdesinin altında yeralır. Dölyolunun içinde yuvarlak bir çıkıntı yaparak (dölyolu içi parçası) leğen boşluğu dışına uzanır. Bu parçanın tepe bölümünde yeralan dölyatağı boynu dış deliği, dölyatağı boşluğu ile bağlantı sağlar. Dölyatağı boynunun bu iki parçasını (dölyolu içi parçası ve dölyolu üstü parçası), dölyolunun dölyatağı boynuna yapışma yeri olan vfe alttan öne doğru eğik bir çizgi biçimindeki ara parça ayırır. Boynun doğurmamış, bir kez doğurmuş ve birden çok kez doğurmuşlardaki biçimi farklıdır. Hiç doğurmamış kadınlarda, dölyatağı boynu kaygan ve serttir. Ortasındaki dölyatağı boynu dış deliği, küçük, yuvarlak ve düzgündür. Doğum sayısına göre boyun gevşer, delik genişler ve kenarlardaki çentikler çoğalır.

Leğen ve apışarası yapısı normal kadınlarda (ayakta), göden barsağı ve sidik torbası boşken, dölyatağı öne eğik, yataya yakın biçimde durur. Buna «öne yatıklık durumu» denir.

Öte yandan, dölyatağı boynu ve gövdesi aynı eksen üstünde yeralmaz, öne doğru 100-120°’lik geniş bir açı oluştururlar. Buna da «öne büküklük durumu» denir.

Özetlersek, dölyatağı normalde öne yatık ve öne bükük durumdadır.

Ama bazen, dölyatağı göden barsağına doğru geriye eğik biçimde de olabilir. O zaman «arkaya yatık durumda» olduğu söylenir.

Oldukça ender raslanan bu özel görünüm, bir rahatsızlığa yolaçmaz.

Büyüklüğü ve Ağırlığı

Doğurmamış kadınlarda, dölyatağının boyu ortalama 6,5 sm’dir. Bunun 3,5 sm’i gövde, 2,5 sm’i boyun, 0,5 sm’i isthmus içindir.

Dölyatağı gövdesinde genişlik 4 sm, dölyatağı boynundaysa 2,5 sm kadardır. Kalınlık, dölyatağının her yerinde ortalama 2 sm’dir.

Birden çok kez doğurmuş kadınlarda, uzunluk 7-8 sm arasında değişir (5-5,5 sm gövde; 2-2,5 sm boyun); genişlik gövdede 5 sm, boyunda 3 sm’dir. Kalınlık, ortalama 3 sm’dir. Dölyatağının ağırlığı, hiç doğurmamış kadınlarda 50 gr, birden çok kez doğurmuş kadınlarda 70 gr’dır (ortalama).

Rengi ve Kıvamı

Esnek ve katı kıvamlıdır; rengi koyu pembedir.

Tutunma Araçları

Dölyatağı, yumurta hücresinin içinde büyüdüğü organdır. Gebelik sırasında, bu organın hacminde yüzde 100 oranında bir artış olur. Büyüme, özellikle dölyatağı gövdesindedir; dolayısıyle, bu parçanın elden geldiğince serbest kalması gerekir.

Dölyatağı gövdesine bağlanan tutunma araçları

Bunlar, yalnızca doğrultuyu sağlamaya yarayan zayıf bağlardır.

Yuvarlak bağlar

Bakışımlı 2 bağdır (sağ ve sol); dölyatağının üst köşelerinden, kasık kanalı yoluyla çatı kemiğine kadar uzanırlar. Dölyatafinin üst köşelerinin, ön bölümünden ve dölyatağı borusunun biraz altından başlar, öne ve dışa doğru ilerleyerek geniş bağın ön kanatçığını oluştururlar. Kasık kanalını geçtikten sonra, çatı kemiği çıkıntısı ve çatı kaynağının ön bölümünde, Venüs tepesi bölgesinde ve büyük dudakların yağlı gevşek bağdokusunda sonlanırlar. Bağdokusundan ve çizgisiz kas liflerinden yapılmış olan yuvarlak bağlar, dölyatağmı öne yatık durumunda, sidik torbası üstüne yatık biçimde tutmaya yararlar. Pek dayanıklı değillerdir, gerginliklerini kolayca yitirirler.

Geniş bağlar

Dölyatağının her iki yanında yeralan 2 geniş bağ, organın yan kenarlarını leğen çeperine birleştirirler. Karın zarının, ön ve arka yaprakçıklarının birleşmesinden oluşurlar. İnce ve gevşek yapılıdırlar; dölyatağını bütün hareketlerinde izlediklerinden, tutunmada önemli rol oynamaz, yalnızca yan hareketleri sınırlarlar.

Dölyatağı boynuna bağlanan tutunma araçları

Dölyatağı gövdesinin tersine, boyun parçasının tutunma araçlarını oluşturan bağlar, bağdokusundan ve düz kaslardan yapılmış, oldukça sıkı ve sağlam bağlardır; kuyruk sokumu kemiğinden çatı kemiğine kadar gerilmişlerdir. Dölyatağı boynunu dolaşan bu bağlar, dölyatağının bir hamak gibi asılmasını sağlarlar.

Bu bağdokusundan askı, dölyatağı boynu çevresinde bir haç biçiminde birleşmiş üç öğeden oluşur.

Arkada, kuyruk sokumu kemiğinin ön yüzünden başlayan bir çift bakışımlı dölyatağı kuyruk sokumu bağı, göden barsağını dolaştıktan sonra, dölyatağı boynunun ve dölyolu kubbesinin arka tarafına yapışırlar. Karın zarını kabartarak, aralarında kalan Douglas çıkmazını sınırlarlar.

Önde çatı kemiği sidik torbası, dölyatağı bağları, bir yanda sidik torbası, dölyatağı boynu, öte yanda sidik torbası-çatı kemiği arasında gerilmişlerdir; dölyatağı-kuyruk sokumu bağlarından daha dayanıksızdırlar..

Yanda dölyatağını örten karın zarı yaprakları, dölyatağı boynunun yan bölümlerinden çatı kemiği çeperine uzanırlar. Damarları çevreleyen, bağ-dokusu ve düz kas lifleri içeren kalınlaşmış bir dokudurlar.

Dölyolu ve apışarasma tutunma araçları

Dölyatağma asıl destek olma işini, dölyolu ve apışarası kasları yapar. Daha önce, dölyatağı gövdesinin sidik torbası üstüne yatık biçimde yerleşmiş olduğunu görmüştük. Sidik torbasının tabanı, yukarı ve geriye yatık olarak dölyolu üstünde durur.

Dölyolu, çevresine apışarası kasları aracılığıyla tutunmuştur. Bunların başlıcaları, makat kaldırıcı kası ve akzar derin tabakasıdır.

Bu üç tutunma sistemi (bedene bağlama, dölyatağı boynuna asılma, apışarasından desteklenme), birbirleriyle ilişkilidir. Bunlardan birinin bozulması, dölyatağının düşmesine neden olur. Doğumlar da bu bağları (özellikle, asıl tutunmayı sağlayan dölyolu ve apışarası sistemleri) zayıflatarak, dölyatağının normal konumunun bozulmasına yolaçarlar.

Anatomik Komşulukları

İki bölüm halinde incelenir:

— dölyatağı gövdesi ile dölyatağı boynunun üst bölümünü kapsayan ve leğen boşluğunda yeralan dölyolu üstü parça;

— dölyatağı boynunun alt parçasını kapsayan, leğen boşluğu dışında yeralan dölyolu içi parça.

Dölyolu üstü parça

Ön yüzü, sidik torbasının arka alt yüzü üstüne yerleşmiştir.

Arka yüz, karın zarıyla örtülüdür; Douglas çıkmazına ve göden barsağına komşudur. Bu parça, karın zarı aracılığıyla, sigmamsı kalın barsak ve ince barsaklarla komşuluğunu sürdürür.

Yan kenarları, üstte geniş bağlarla, aşağıda geniş bağların tabanlarını oluşturan karın zarı yapraklarıyla (parametriumlarla) komşudurlar. Bu karın zarı tabakası içinde ilerleyen dölyatağı atardamarı, dölyatağı boynuna yaklaşır ve sidik torbasına doğru inerken sidik borusunu çaprazlar.

Dölyolu içi parça

Dölyatağı boynunun dölyolu içinde kalan parçasıdır; bütünüyle geriye bakar.

Dölyolundan, dört bölümden oluşan halka biçiminde bir çıkmazla ayrılmıştır: Bu bölümlere, dölyolu çıkmazları (forniksleri) denir :

— ön çıkmaz : Çok küçüktür;

— arka çıkmaz: Daha derindir; Douglas çıkmazıyla komşudur; dölyolundan, yalnızca arka çeperle ayrılmıştır;

— yan çıkmazlar: İki tanedirler; önden arkaya doğru derinleşirler.

Dölyolu içi parça, dölyolu aracılığıyla önde sidik torbası tabanıyla, yanda sidik borularıyla, arkada göden barsağıyla komşudur.

İç Yapısı

Dölyatağının iç bölümünde, önden arkaya doğru, basık biçimde, dar bir boşluk vardır. Bu boşluk, isthmus düzeyinde, bir darlıkla ikiye ayrılır. Dölyatağı gövdesi boşluğu; dölyatağı boynu boşluğu.

Dölyatağı gövdesi boşluğu, üç köşelidir; ön ve arka yüzleri birbirine değer. Tabanı dölyatağı dibine uyar. Dış üst iki köşedeki iki delik, dölyatağı borularının dölyatağına açıldığı deliklerdir. Gövde boşluğunun tepesi, dölyatağı boynu kanalıyla birleşir. Dölyatağı boynu kanalı, önden arkaya basık olarak, iğ biçimindedir. İki yüzü (ön ve arka) üstünde, ortada bulunan ve uzunlamasına yeralan bir çıkıntı üstünde, aşağıdan yukarıya ve içten dışa doğru hurma ağacı yaprakları biçiminde kıvrımlar görülür; buna «yaşam ağacı» (plica palmatae) adı verilir. Dölyolu boşluğuna açılan alt uca, dölyatağı deliği adı verilir.

Dölyatağı boşluğunun boyutları

Doğum yapmamış kadınlarda ortalama 5,5 sm dir. Bunun 2,5 santimetresini gövde, 2,5 santimetresini boyun, 0,5 santimetresini isthmus oluşturur. Doğum yapmış kadınlarda, uzunluk 6-6,5 sm arasında değişir; 3,5 sm gövde, 2,5 sm boyun, 0,5 sm isthmus.

Dölyatağının yapısı

1 santimetre dölyatağı çeperi, üç tabakadan yapılmıştır : Dıştan içe doğru, karın zarından oluşan seroza tabakası (tunica serosa); kas tabakası (miyometriyum); mukoza tabakası (tunica mucosa).

Seroza tabakası ya da karın zarı

Dölyatağının ön ve arka yüzlerini saran karın zarı, arka tarafta dölyolunun da üstünü örterek, Douglas çıkmazını oluşturur ve göden barsağına atlar. Ön tarafta, isthmus düzeyine kadar geldikten sonra, sidik torbasının üst-arka yüzünü örter.

Kas tabakası (miyometriyum)

Bu tabaka, dölyatağı gövdesinde ve boyunda farklıdır.

Gövdede düz kaslar, üç tabaka halinde sıralanmıştır: Dış tabaka uzunlamasına, orta tabaka çaprazlamasına, iç tabaka değirmi liflerden yapılmışlardır.

Kas tabakası, dölyatağı boynunda daha az kalındır; iki tabakadan oluşur. Uzunlamasına demetlerden oluşan iç tabaka; çapraz demetlerden oluşan dış tabaka.

Mukoza tabakası

İnce bir tabakadır. Dölyatağı gövdesi mukozası (ya da andometriyum), bütün bölgeyi kapladıktan sonra, belirgin bir sınır oluşturmaksızm dölyatağı boynu ve dölyatağı boruları mukozalarıyla devam eder. Dölyatağı mukozası, iki kattan oluşur:

— «alt tabaka» adı verilen derin tabaka : Bu bölümde, âdet çevrimi sırasında değişiklik olmaz;

— yüzeysel tabaka : İşlevsel bir tabakadır; âdet çevrimi sırasında değişiklikler geçirir ve âdet kanaması sırasında dışarı atılır.

Dölyatağı boynu mukozası, salgı epiteli türündedir; silindir biçimi hücrelerden yapılıdır ve âdet çevrimi sırasında fazla değişiklik geçirmez.

Damar ve Sinirler

Atardamarlar

Dölyatağının başlıca atardamarı, kendi adını taşıyan dölyatağı atardamarıdır; yumurtalık atardamarıyla ve yuvarlak bağ atardamarıyla ağızlaşmalar yapar.

Dölyatağı atardamarı, kalça iç atardamarından doğar. Önce sidik borusuyla birlikte, leğen çeperinden aşağı iner ve yön değiştirerek öne doğru ilerler; sonra enine olarak içe, dölyatağı boynum doğru bükülür. Orada, sidik torbasına doğru gitmekte olan sidik borusunu çaprazlar. Dölyatağı boynuna geldiğinde, yeniden yukarı ve öne bükülür, dolambaçlar oluşturarak dölyatağının yan kenarlarına ilerler. Yolu boyunca, önce dölyatağı boynuna, sonra da dölyatağı gövdesine birçok dal veren dölyatağı atardamarı, organın köşe bölgesinde üç dala ayrılarak sonlanır. Bu dallar şunlardır:

— dip atardamarı: Dölyatağı gövdesini kanlandırır;

— yumurtalık iç atardamarı: Yumurtalık atardamarıyla ağızlaşarak yumurtalığa gider;

— dölyatağı borusu iç atardamarı: Dölyatağı borusuna gider.

Dölyatağı atardamarı, dölyatağı boynuna varmadan da dallar verir. Bunların içinde en önemlisi, sidik borusuyla çaprazlaşmasından sonra doğan döl yatağı boynu dölyolu atardamarıdır. Oldukça geniş bir damardır; dölyatağı boynunu ve dölyolunun üst parçasını kanlandırır.

Toplardamarlar

Dölyatağının toplardamarları, dölyatağının kenarlarında bulunan zengin dölyatağı damar ağlarına dökülür. Yumurtalık toplardamarlarıyla ağızlaşan bu damar ağları, atardamarlara benzer biçimde, dölyatağı toplardamarları aracılığıyla iç kalça toplardamarlarına dökülürler.

Lenf damarları

Mukoza, kas ve seroza tabakalarından gelirler ve dölyatağının yan kenarları boyunca uzanan, birbirleriyle çok bağlantılı 2 ağ halinde toplanırlar :

— ana toplayıcı lenf damarları gövdesinin, böbrek sapına kadar alt ana toplardamar ve aort örründeki lenf düğümlerine doğru çıktığı dölyatağı gövdesi aği;

— ana toplayıcı lenf damarları gövdesinin, kalça dış lenf düğümlerine (özellikle, Leveuf ve Godard düğümüne) döküldüğü dölyatağı boynu ağı.

Sinirler

Bütün dölyatağı sinirleri, sempatik ve parasempatik liflerden oluşan leğen sinir ağından gelirler. Dölyatağının sinir lifleri, 2 sap halinde toplanabilir :

— dölyatağı boynu ve isthmus için bir sap;

— dölyatağı gövdesi için bir sap.