Spiraller

6 Ekim 2009 Salı

Döiyatağı içi yoluyla döllenmeyi önleme, en eski doğum kontrol yöntemleri arasında yeralır.

Eskiden Araplar, çölü geçmeden önce develerin dölyatağı içine yuvarlak ve düz bir taş koyduklarında, dişi hayvanların kendilerini erkek hayvanlardan sakındıklarını buldular; bu, doğum kontrolü konusunda en yalın yolu oluşturmakla birlikte, çağdaş hekimlerin amaçlarını biraz aşmaktadır. Bu alışkanlık Büyük Sahra’da hâlâ sürdürülmektedir.

Aynı biçimde, yüzyıllar boyunca, Sonda adalarının yerlileri, eşlerinin dölyatağı içine geçici olarak, genellikle esnek bir bitki lifinden oluşan bir madde koyarak onların gebe kalmasını engellemişlerdir (bu esnek lif, oldukça sık yenilenmekteydi). Bir hekimin bilimsel yönden bu soruna yaklaşımıysa, ancak 1923 yılında gerçekleşti. Alman hekimi Grafenberg, hastaların döiyatağı içine, döiyatağı boynunu genişlettikten sonra, adını taşıyan metal bir halka yerleştirmeyi önerdiği için, ülkesindeki tıp örgütünün şimşeklerini üstüne çekti.

1955 yılında, satışa sunulan 2 tip madde sayesinde, bu yöntem yeniden moda oldu. Bu maddeler, x ışınlarını geçirmez olduklarından röntgen yoluyla spiralin incelenmesini sağlayan hareketsiz polietilenler ve bu araçların kullanımını kısıtlayan bazı ihtilaflarla etkili biçimde savaşmayı sağlayan antibiyotiklerdir.

Çeşitli araçlar

Döiyatağı içine konan araçların değişik modelleri vardır; burada en çok kullanılanları tanıtmakla yetineceğiz. Sözkonusu araçların uçlarında genellikle, dölyolu içinde kalan ve gerektiğinde aygıtın çekilip çıkarılmasını sağlayan çok yumuşak, küçük bir naylon iplik bulunur.

Margulies spirali, dölyolu uzantısı sert olan tek spiraldir; bu uzantının döiyatağı boynu düzeyinde kesilmesi gerekir; ender olarak kullanılmaktadır.

Yumuşak naylon iplikli Lippes halkası, spirallerin en çok kullanılanıdır.

Yakın dönemde gerçekleştirilen, etkililiği önemli ölçüde artıran bakır telli spirali ayrı olarak incelemek gerekir.
spiralller
Bakır telli spiral

Bu yeni tip spiralin etkililiği, doğum kontrol hapınınkiyle aşağı yukarı aynıdır. Bu aşama, bakır sayesinde gerçekleştirilmiş, raslantıyla, bakırın gebeliği önleyici özelliği olduğu farkedilmiştir. Nedeni bilinmemekle birlikte, bu olay kanıtlanmıştır.

Bu buluş uygulamaya yeni konmuş ve sözkonusu spiraller Avrupa’da kullanılmaya başlanmıştır. Bunlar T ya da 7 biçimindedir. Yatay çubuk plastiktendir ve dikey çubuk üstüne çok ince bir bakır tel sarılmıştır. Bu doğum kontrol aracının sayısız üstünlüğü vardır. Asıl etkisi bakırın varlığına bağlı olduğundan, boyu küçültülebilir. Böylece kadın tarafından daha iyi kullanılır ve daha kolay yerleştirilir. Çocuğu olmamış kadınlara bile takılabilir. Başarısızlık oranı yüzde 1 kadardır. Spiral, işini iyi bilen bir kadın hastalıkları uzmanı tarafından yerleştirilirse, başarısızlık olasılığı son derece azdır.

Bakırın özellikleri zamanla azaldığından, spiralin düzenli olarak değiştirilmesi gerekir; ama bu bir sakınca sayılmaz.

Daha önce, hayvanlarda başka metallerin de etkili olduğu gözlenmiştir.

Bakırın kullanılması, araştırıcıların spiralin kusursuzlaştırılması konusunda karşılaştıkları güçlüklerden birini çözmüştür. Gerçekten, spiralin yüzeyi artırıldıkça etkililiği daha çok olmaktaydı. İncelenmekte olan böyle bir modelin yüzeyi 200 mnr’dir. Böyle bir spiral, bütün gebelik tehlikelerini ortadan kaldırabilir.

Ama bir spiral büyük olduğu oranda, dışarı atılma tehlikesi artar. Yaygın olarak kullanılan modeller arasında, hastaların yüzde 8′inde dışarı atılma olasılığı vardır. Bu, gebeliği önleyici bu yöntemin ikinci büyük sakmcasıdır. Bu yüzden, spiralin yerinde durup durmadığı düzenli olarak denetlenmelidir. Araca bağlı ve dölyatağı boynundan sarkan bir iplik sayesinde, kadın bunu kendi kendine de yapabilir.

O halde yeni bakirli spiralin, kısaltılmış boyuna karşın nerdeyse mutlak bir güven sağlama ve küçültülmüş boyutu sayesinde dışa atılma tehlikesinin azalması gibi ikili bir üstünlüğü vardır. Geriye, ilk sonuçların kanıtlanması kalmaktadır. Ama, şimdiden, bakır telli spiral, doğum kontrol hapının ciddi bir rakibi olma yolundadır.

Kullanım

Spiraller ancak, bu araçların yerleştirme biçimini iyi bilen hekimler tarafından yerleştirilmelidir.

Spiral yerleştirilmeden önce, kadına eksiksiz bir kadm ve doğurn muayenesi uygulamak gerekir: Dölyolu salgısında kanser araştırılması; hiç çocuğu olmamış kadınlarda spiral yerleştirilirken bir oluşum bozukluğunun ortaya çıkarılması; hiç bir enfeksiyon ve yaralaşma olmaması gereken dölyatağı boynunun özenle muayenesi.

Bir spiralin yerleştirilmesinin 3 evresi.— A. Bir boru yardımıyla spiralin dölyatağı içine sokuluşu.— B. Spiralin serbestleştirilmesi.— C. Spiral yerine konmuş, dölyatağı içindeki varlığını kanıtlayan küçük yumuşak bir iplik dçlyolundan sarkmaktadır. Spiral} bir uzman tarafından, mikroptan arındırma koşulları altında yerleştirilmelidir.

Spiral, dölyatağı boynu o dönemde daha çok açık olduğundan, genellikle âdet kanamaları sırasında yerleştirilir; araç yerleştirilirken, dölyatağı boşluğunu enfeksiyondan korumak için mikroptan arındırma önlemleri alınmalıdır. Dölyatağı boynu genişletilmeden (en azından daha önce gebelik geçirmiş kadında) dölyatağı boşluğuna sokulan plastik bir boru aracılığıyla, spiral, dölyatağı içine yerleştirilir. Böylece spiral, dölyatağı boşluğu içindeki yerine yerleşir ve hemen ilk biçimini alır. Bu girişim kolaydır, bedende hiç bir genel tepkiye yolaçmaz. Birkaç dakika içinde, hekimin muayenehanesinde, uyuşturmaya başvurmadan gerçekleştirilir; yalnızca, bir süre önceden yatıştırıcı bir fitil konur. İşlemin ağrıya yolaçmasma çok ender raslanır. Sonradan, her spiral taşıyan kadının aracı «denetlemeyi» öğrenmesi gerekir; sık sık küçük yumuşak ipliğin dölyolunda durup durmadığına bakmalı ve spiralin dölyatağı ağzından çıkmaya başladığını hissetmemelidir. Ayrıca, bir kadın hastalıkları uzmanı tarafından en az yılda 2 kez muayene edilmelidir.

Bir spiral ne kadar süreyle yerinde tutulabilir? Rahatsızlık vermediği sürece yerinde bırakılması uygun olur: Akıntıya, kanamalara ya da ağrılara neden olduğu anda, değiştirilmeli ya da kesinlikle çıkarılmalıdır.

Genellikle, bir spiral 1-2 yıl boyunca yerinde bırakılır; ama hekime başvurmaya hiç gerek duymadan daha uzun süre spiral taşıyan kadınlar da görülmüştür. Ne var ki bu tutum, şiddetle eleştirilmektedir.

Spiralin etki biçimi

Spiralin etki biçimi, pek çok bilimsel, ahlaksal ya da dinsel tartışmanın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Etki biçimini belirlemek güçtür. Bu konudaki varsayımlar son derece çeşitlidir ve hiç biri henüz kanıtlanmamıştır.

Spiral, spermatozoyitlerin dölyatağı boşluğuna çıkmasını ya da yumurtlamayı engellemez; yumurtanın yuvalanmasını engelleyecek süreğen bir enfeksiyona da yolaçmaz.

Büyük bir olasılıkla, dölyatağı boşluğu içinde aracın varlığı, mekanik refleks yoluyla dölyatağı borularında bir hareket artışına, dolayısıyle yumurtanın yolalışında da bir hızlanmaya neden olmakta, böylece dölyatağı boşluğuna erken düşen yumurta, orada yuvalanamamaktadır.

Gerçekten bu yuvalanma, duyarlı ve düzenli bir mekanizmayla oluşur; yumurtanın dölyatağı boşluğuna erken ya da geç ulaşması, yuvalanmanın engellenmesine yeterlidir. Dölyatağının sürekli küçük kasılmaları da yumurtanın yerleşmesini engelleyebilir. Spiralin varlığı, dölyatağı mukozasında değişikliklere de yolaçabilir (dolayısıyle yuvalanma olanaksızlaşır). Mekanizması ne olursa olsun, dölyatağmda spiralin bulunmasının, yumurtanın yuvalanmasını engellediği söylenebilir.

Her spiral 2 bölümden oluşur: Değişik biçimlerde, plastikten, hattâ madenden (en yenileri bakırdandır) dölyatağı içi bölümü; geri çıkarmayı ve yerinde olup olmadığını denetlemeyi sağlayan dölyolu bölümü.

Önemli ahlaksal ve dinsel tartışmalara yolaçan bir sorun da, aracın yumurtanın döllenmesinden önce mi, sonra mı etkisini gösterdiğidir. Gerçekten, bu soruyu yanıtlamak olanaksızdır. Yumurta, spiral yerleştirilmiş dölyatağı içinde yuvalanmaz, ama önceden spermatozoyit tarafından döllenmiş olabilir. Dolayısıyle yaşamın döllenmeyle başladığını kabul edenler, spirale karşı çıkarlar.

Bu yüzden, etki mekanizması ne olursa olsun, spiralin çocuk düşürten bir araç olmadığını iyice belirtmek gerekir. Bir düşükte, dölyatağı boşluğunda yuvalanmış bir yumurta yerinden sökülür; oysa spiral, yumurtanın yuvalanmasını önler. Bu çok ince bir ayrım olmakla birlikte, geçerlidir.

Spirallerin etkililiği

Spiral, kusursuz denebilecek bir doğum kontrol aracıdır; ama etkililiği mutlak değildir. Yerleştirilmiş olmasına karşın, yumurta yuvalanabilir. Spiral taşıyan kadınların yüzde 3-4′ünde gebelik gözlenmektedir. Bakır telli spirallerde bu oran yüzde 1-2′ye düşer.

Yerleştirilmiş bir spirali gösteren röntgen filmi. Spiralin, dölyatağı borularının hareketliliğini artırarak, dolayısıyle de yumurtanın ilerleyişini hızlandırarak etki gösterdiği sanılmaktadır.

Spirale karşın gebelik gerçekleşirse, bütünüyle normal olarak gelişir ve aracın varlığının çocuk üstünde hiç etkisi olmaz. Gebelik sırasında araç, çoğunlukla dışarı atılır; atılmazsa, doğum sırasında eten içinde bulunur. Ama, gebelikten korunmak için bu yöntemi seçmiş olan, spirale karşın gebe kalan kadını, bu ayrıntılar çok az ilgilendirir.

İhtilatlar

Gebeliği önleyici yöntem olarak spirallerin kullanımının yaygınlaşmasını bu ihtilatlar engellemektedir. Oysa çok ender raslanırlar ve spiral, aracın kullanılamayacağı durumları çok iyi bilen deneyimli bir doktor tarafından takıldığında, söz konusu ihtilatlardan korunmak oldukça kolaydır.

Çok çeşitli ihtilatlar gözlenebilir.

Yerleştirme sırasında ortaya çıkan ihtilatlar

Çoğunlukla heyecana bağlı ya da aygıtın yerleştirilmesi sırasındaki ağrının neden olduğu ciddi bayılmalara raslanabilir. Aracın yerleştirilmesi sırasında apansız bir kanama ortaya çıkabilir. Dölyatağı delinebilir: Spiral dölyatağı kasını geçer ve barsak kıvrımlarının arasından karın zarı içine gelir; bu durumda hastaya genel uyuşturum altında cerrahi girişim uygulanarak karın açılır, spiral bulunur ve dölyatağındaki zarar (yırtık) onarıhr. Bununla birlikte halka biçimi spiraller, dölyatağı delinirse barsak tıkanmalarına yolaçabilirler. Bir barsak kıvrımı halka içine geçebilir.

Yerleştirmeden sonra ortaya çıkan ihtilatlar

Bunlar en sık raslanan ihtilatlardır. En çok ağrılar, kanamalar, enfeksiyonlar gözlenir. Bütün bu sıkıntılar, hemen her zaman spiralin çıkarılmasını gerektirir.

Dışarı atımlar

Aracın dışarı atılması, ilk yıl süresince ve genellikle ilk 3 ayda gözlenir; bunun için, spiral takılmış her kadından, dölyolu dibinde durması gereken ipliğin varlığını düzenli olarak denetlemesi ve dölyatağı ağzından dışarı ucu çıkan sert bir nesne duyduğunda hekime başvurması istenir.

Gebelikler

Spirale dokunulmamak koşuluyla, genellikle gebeliklerin sonuna kadar çok iyi evrim gösterdiklerini görmüştük. Ama çocuk istemeyen bir kadın için, gebelik de bir ihtilat sayılır.

Sonuç

Spiral, gebelikten korunmada en iyi yöntemlerden biridir. Kadını haplara bağlı kalmaktan ya da beden ısısını ölçme zahmetinden kurtarma üstünlüğü vardır. Buna karşılık, bazı kadınlar spirale katlanamazlar ve spiral, gebelik tehlikesine karşı mutlak bir güvence oluşturmaz. Ayrıca, mutlaka deneyimli bir hekim tarafından yerleştirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Comments

No response to “Spiraller”
Post a Comment | Kayıt Yorumları (Atom)

Yorum Gönder

 
cinsel bilgiler sağlık bilgileri seks dersleri. Citrus Pink Blogger Theme Design By LawnyDesignz Powered by Blogger